syndrom oszusta w pracy – czym jest i jak sobie z nim radzić?

Masz czasem wrażenie, że wszystkie Twoje sukcesy zawodowe to czysty przypadek, a wkrótce ktoś odkryje, że tak naprawdę nie masz wystarczających kompetencji? Jeśli takie myśli wywołują u Ciebie lęk i niepewność, możliwe, że dotyczy Cię syndrom oszusta w pracy. To zjawisko jest bardzo powszechne – szacuje się, że nawet 70% osób doświadcza go przynajmniej raz w trakcie kariery zawodowej.

czym jest syndrom oszusta w pracy?

Syndrom oszusta (ang. impostor syndrome) to zjawisko psychologiczne polegające na braku wiary we własne kompetencje, nawet jeśli posiadasz obiektywne dowody swoich sukcesów. Osoby zmagające się z tym syndromem są przekonane, że ich osiągnięcia wynikają nie z umiejętności czy pracy, lecz z przypadku, szczęścia lub przecenienia ich przez otoczenie. Towarzyszy im ciągły strach, że zostaną rozpoznane jako niekompetentne. Jednak syndrom oszusta nie oznacza rzeczywistego braku kwalifikacji – często dotyka on osób bardzo kompetentnych, które mimo sukcesów nie wierzą we własne osiągnięcia.

przeczytaj również: czym jest samodoskonalenie i jaką może mieć formę?

najczęstsze objawy syndromu oszusta

Syndrom oszusta w pracy przejawia się w myślach i zachowaniach podkopujących wiarę w siebie. Do najczęstszych objawów należą m.in.:

• ciągłe wątpienie w swoje umiejętności – odczuwasz nieustanną niepewność co do własnych kompetencji, nawet mając doświadczenie i sukcesy;
• przypisywanie sukcesów czynnikom zewnętrznym – jesteś przekonany, że Twoje osiągnięcia to wynik szczęścia, zbiegu okoliczności lub cudzej pomocy, a nie Twoich zdolności;
• lęk przed „zdemaskowaniem” – towarzyszy Ci silny lęk, że w każdej chwili ktoś może odkryć Twoje rzekome braki i uznać Cię za nieodpowiedniego na stanowisku;
• bagatelizowanie pochwał – trudno Ci przyjmować komplementy; sukcesy tłumaczysz jako uprzejmość innych albo mówisz, że „to nic takiego”;
• perfekcjonizm i nadgodziny – stawiasz sobie poprzeczkę bardzo wysoko i często przepracowujesz się, by ukryć domniemane braki. Każdy drobny błąd wywołuje w Tobie poczucie wstydu.

warto wiedzieć: które najlepsze książki psychologiczne związane z rozwojem i karierą warto znać?

przyczyny syndromu oszusta w pracy

Nie ma jednego czynnika sprawczego – syndrom oszusta zwykle wynika z kombinacji cech osobistych i wpływów otoczenia. Jakie są możliwe źródła problemu?

• Wysokie wymagania w dzieciństwie – surowe wychowanie i ciągłe porównywanie z innymi sprawiły, że jako dorosły uważasz, iż zawsze musisz być najlepszy, a nawet drobna porażka świadczy o byciu „niewystarczająco dobrym”.
• Perfekcjonizm i niska samoocena – gdy jesteś perfekcjonistą, ciągle wydaje Ci się, że wszystko można zrobić lepiej. Nawet osiągnięcia nie poprawiają Twojej samooceny, za to najmniejszy błąd urasta do rangi katastrofy.
• Kultura pracy i otoczenie zawodowe – silna rywalizacja w zespole, brak wsparcia lub konstruktywnej informacji zwrotnej od przełożonych oraz presja na wyniki mogą potęgować poczucie bycia niewystarczającym. Zwłaszcza jeśli czujesz się „odmienny” od reszty zespołu (np. jako najmłodszy lub jedyna kobieta), możesz uważać, że musisz stale udowadniać swoją wartość.

jakie są możliwe skutki syndromu oszusta?

Długotrwałe odczuwanie syndromu oszusta może negatywnie odbić się na Twojej karierze i samopoczuciu. Poniżej niektóre skutki, jakie może powodować ten syndrom.

• Chroniczny stres i wypalenie zawodowe – nieustanna presja, by wciąż udowadniać swoją wartość, prowadzi do przemęczenia i z czasem może skutkować wypaleniem zawodowym.
• Hamowanie rozwoju kariery – obawa przed porażką sprawia, że unikasz nowych wyzwań. Możesz np. nie zgłaszać się do trudnych projektów lub rezygnować z awansu, co ogranicza Twój rozwój osobisty i zawodowy.
• Niska satysfakcja z pracy i gorsze samopoczucie – trudno Ci cieszyć się z sukcesów, odczuwasz raczej ulgę, że „nic nie zepsułeś”. Ciągłe niezadowolenie z siebie obniża motywację i może prowadzić do przewlekłego stresu, a nawet depresji.

sprawdź: sposoby na stres w pracy

jak sobie radzić z syndromem oszusta?

Choć skłonność do umniejszania własnych osiągnięć nie minie od razu, istnieją skuteczne sposoby radzenia sobie z syndromem oszusta.

1. Prowadź listę sukcesów – notuj swoje osiągnięcia (duże i małe). To namacalny dowód Twoich kompetencji, do którego możesz wracać w chwilach zwątpienia.
2. Przyjmuj komplementy z wdzięcznością – gdy otrzymasz pochwałę, podziękuj zamiast ją umniejszać. Unikaj stwierdzeń typu „miałem szczęście” lub „to nic takiego”.
3. Unikaj porównywania się z innymi – skup się na własnym rozwoju. Zamiast zazdrościć kolegom sukcesów, pomyśl, ile Ty sam już osiągnąłeś w porównaniu z poprzednimi latami.
4. Nie bój się popełniać błędów – błędy przydarzają się każdemu i są okazją do nauki, a nie dowodem braku kompetencji.
5. Ustalaj realistyczne wymagania – staraj się wykonywać zadania dobrze i na czas. Dotrzymanie terminu z solidnym rezultatem jest lepsze niż niekończące się poprawianie w pogoni za ideałem.

Szukaj wsparcia – porozmawiaj o swoich obawach z zaufanym kolegą lub mentorem – taka rozmowa pomaga nabrać perspektywy. Jeżeli syndrom oszusta poważnie Cię przytłacza, rozważ konsultację z psychologiem, który pomoże zmienić negatywne myślenie o sobie na bardziej realistyczne.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

czy syndrom oszusta to zaburzenie psychiczne lub choroba?

Nie. Syndrom oszusta nie figuruje w oficjalnych klasyfikacjach medycznych (nie jest opisany np. w podręczniku DSM). Nie jest to choroba, lecz zjawisko psychologiczne – zbiór odczuć i przekonań u osób, które nie potrafią docenić własnych sukcesów.

kogo najczęściej dotyczy syndrom oszusta?

Syndrom oszusta może dotyczyć każdego, bez względu na płeć, wiek czy staż pracy. Początkowo sądzono, że częściej występuje u kobiet na wysokich stanowiskach, ale wiadomo już, że mężczyźni również go doświadczają (choć rzadziej się do tego przyznają). Szczególnie narażone są osoby ambitne, perfekcjoniści oraz te pracujące pod dużą presją w wymagających branżach.

jak powszechny jest syndrom oszusta wśród pracowników?

Bardzo powszechny – badania szacują, że około 70% ludzi doświadczyło syndromu oszusta przynajmniej raz w swojej karierze. Innymi słowy, większość z nas miewa czasem takie poczucie, więc absolutnie nie jesteś w tym odosobniony.

czy odczuwanie syndromu oszusta oznacza, że brakuje mi kompetencji?

Nie. Paradoksalnie syndrom oszusta najczęściej dotyczy osób kompetentnych, które nie wierzą we własne umiejętności i sukcesy. Poczucie bycia „oszustem” wynika z błędnego postrzegania siebie, a nie z faktycznych braków – jeśli obiektywnie radzisz sobie dobrze, zaufaj faktom zamiast wewnętrznemu krytykowi.

kiedy warto zwrócić się o pomoc do specjalisty?

Jeżeli syndrom oszusta wywołuje u Ciebie silny stres i poważnie utrudnia Ci pracę lub codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się z psychologiem. Taki specjalista pomoże Ci dotrzeć do źródła problemu i nauczy, jak zmieniać negatywne myśli o sobie na bardziej wspierające.