urlop rodzicielski – ile trwa, ile płatny i jak z niego skorzystać?

Urlop rodzicielski to uprawnienie pozwalające mamie lub tacie na spędzenie dodatkowego czasu z dzieckiem po narodzinach, już po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. W 2023 roku przepisy uległy istotnym zmianom – wydłużono wymiar urlopu rodzicielskiego oraz wprowadzono 9 tygodni urlopu zarezerwowane wyłącznie dla jednego z rodziców (najczęściej korzysta z nich ojciec). W niniejszym poradniku wyjaśniamy, ile trwa urlop rodzicielski, czy urlop rodzicielski jest płatny, komu przysługuje, jak złożyć wniosek oraz czy można łączyć urlop rodzicielski z pracą.

czym jest urlop rodzicielski?

Urlop rodzicielski to rodzaj urlopu przysługującego pracownikom-rodzicom na opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Stanowi on kontynuację opieki nad dzieckiem po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego przez matkę (lub jego części przez ojca) i jest wspólnym przywilejem obojga rodziców. Urlop rodzicielski pozwala przedłużyć czas spędzony z dzieckiem w pierwszych miesiącach (a nawet latach) jego życia, co ma ułatwić rodzicom pogodzenie życia rodzinnego z zawodowym.

Warto od razu zaznaczyć, że urlop rodzicielski to nie to samo co urlop wychowawczy. Urlop wychowawczy jest odrębnym uprawnieniem – to bezpłatny urlop udzielany maksymalnie na 36 miesięcy (3 lata) w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, z którego można skorzystać do końca roku, w którym dziecko kończy 6 lat. Natomiast urlop rodzicielski jest płatny i przysługuje bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, stanowiąc przedłużenie płatnej opieki nad dzieckiem w pierwszym okresie po porodzie.

komu przysługuje urlop rodzicielski?

Urlop rodzicielski przysługuje pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę – zarówno na czas określony, jak i nieokreślony – którzy są rodzicami lub opiekunami prawnymi dziecka. Prawo to przysługuje obojgu rodzicom, którzy mogą dzielić się urlopem według potrzeb. Urlop rodzicielski nie wymaga, by matka miała urlop macierzyński – jeśli ojciec jest pracownikiem, może z niego skorzystać nawet, gdy matka nie pracuje.

Uprawnienie dotyczy wszystkich pracowników-rodziców, niezależnie od stażu czy wymiaru etatu, pod warunkiem pozostawania w zatrudnieniu w momencie narodzin lub przysposobienia dziecka. Ojciec może korzystać z urlopu rodzicielskiego tak samo jak matka. Dodatkowo przysługuje mu 14-dniowy urlop ojcowski, który można wykorzystać w ciągu 12 miesięcy od narodzin dziecka – nie wpływa on na pulę urlopu rodzicielskiego.

urlop macierzyński i rodzicielski – różnice i następstwo

Urlop macierzyński przysługuje matce dziecka bezpośrednio po porodzie i trwa zwykle 20 tygodni (dłużej przy ciąży mnogiej). Matka musi wykorzystać co najmniej 14 tygodni po porodzie, a pozostałą część może przekazać ojcu dziecka.

Po wyczerpaniu urlopu macierzyńskiego rodzice mogą przejść na urlop rodzicielski. Warunek korzystania z niego przez ojca nie zależy już od urlopu macierzyńskiego matki – teraz pula urlopu przysługuje każdemu rodzicowi niezależnie od zatrudnienia matki. Urlop macierzyński i rodzicielski różnią się długością, sposobem wykorzystania i możliwością podziału między rodziców, ale oba są płatnymi urlopami na opiekę nad dzieckiem.

dowiedz się: urlop tacierzyński a ojcowski – jakie są podstawowe różnice?

wymiar urlopu rodzicielskiego – ile trwa urlop rodzicielski?

Od 26 kwietnia 2023 roku obowiązuje dłuższy urlop rodzicielski. Obecnie wynosi on 41 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka i 43 tygodnie przy ciąży mnogiej, czyli o 9 tygodni więcej niż wcześniej. Z puli urlopu 9 tygodni stanowi wyłączne, nieprzenoszalne uprawnienie jednego z rodziców – jeśli rodzic zrezygnuje, tego czasu nie można przekazać drugiemu. Maksymalnie jedno z rodziców może więc wykorzystać 32 tygodnie (przy jednym dziecku) lub 34 tygodnie (przy bliźniakach), a pozostałe 9 tygodni jest zarezerwowane dla drugiego rodzica.

Specjalne wydłużone wymiary dotyczą dzieci z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem lub chorobą zagrażającą życiu – wtedy urlop wynosi 65 tygodni (jedno dziecko) lub 67 tygodni (ciąża mnoga).

Nowy urlop rodzicielski jest też bardziej elastyczny: można go wykorzystać jednorazowo lub podzielić maksymalnie na 5 części, bez wymogu minimalnej długości każdej części. Nie musi następować bezpośrednio po urlopie macierzyńskim – można go wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.

czy urlop rodzicielski jest płatny? ile płatny jest urlop rodzicielski?

Tak, urlop rodzicielski jest płatny – pracownik otrzymuje zasiłek z ZUS za czas jego trwania, ponieważ nie świadczy pracy u pracodawcy. Standardowo zasiłek wynosi 70% podstawy wymiaru (średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy), natomiast urlop macierzyński przysługuje w wysokości 100% podstawy.

Jeśli matka złoży wniosek w ciągu 21 dni po porodzie o pełny wymiar urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, zasiłek przez cały okres wynosi 81,5% podstawy – oznacza to niższe świadczenie w macierzyńskim, ale wyższe w rodzicielskim, co daje korzystniejsze, równomierne finansowanie.

Ojciec korzystający z urlopu rodzicielskiego otrzymuje standardowo 70% zasiłku, a przy wspólnym wniosku „z góry” także 81,5% za swoją część. Urlop ojcowski (14 dni) jest płatny w 100% podstawy wymiaru, niezależnie od urlopu rodzicielskiego.

przeczytaj też: urlop opiekuńczy – co to takiego i komu przysługuje?

wniosek o urlop rodzicielski – jak i kiedy go złożyć?

Urlop rodzicielski przyznawany jest na wniosek pracownika. Należy go złożyć w formie pisemnej lub elektronicznej do pracodawcy, nie później niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu, jeśli wniosek jest poprawny i złożony w terminie. Wiele mam składa wniosek od razu po porodzie wraz z macierzyńskim, aby zabezpieczyć ciągłość opieki i uzyskać zasiłek 81,5%. Można jednak złożyć go później, zachowując wymóg 21 dni.

Do wniosku należy dołączyć oświadczenie drugiego rodzica o niekorzystaniu z urlopu w tym samym okresie lub informację o planowanym podziale urlopu. Poprawny wniosek powinien zawierać dane pracownika i pracodawcy, dane dziecka, termin rozpoczęcia i planowany okres urlopu oraz informacje o podziale między rodzicami. Wzory dokumentów dostępne są w kadrach lub online. Przy prawidłowym wniosku pracodawca ma obowiązek go uwzględnić.

czy na urlopie rodzicielskim można pracować?

Tak, urlop rodzicielski można łączyć z pracą, ale tylko na określonych zasadach. Przepisy pozwalają pracownikowi wrócić do pracy u swojego pracodawcy w wymiarze do 1/2 etatu. Wtedy urlop rodzicielski staje się „częściowy” i wydłuża się kalendarzowo – korzystasz z niego wolniej, ale przez dłuższy czas.

Można też pracować u innego pracodawcy lub na zlecenie, o ile nie utrudnia to opieki nad dzieckiem i nie narusza lojalności wobec głównego pracodawcy.

Łączenie pracy z urlopem rodzicielskim pozwala zachować kontakt z rynkiem pracy, podreperować budżet i spędzać czas z dzieckiem, przy jednoczesnym wydłużeniu okresu korzystania z urlopu.

warto wiedzieć: urlop okolicznościowy na urodzenie dziecka – kto może go wziąć?

rezygnacja z urlopu rodzicielskiego i powrót do pracy

Rodzic może wcześniej zakończyć urlop rodzicielski, ale zasady zależą od sposobu jego udzielenia.

• Jeśli urlop został przyznany „z góry” na cały okres po macierzyńskim, pracownik może skrócić go samodzielnie, składając wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym powrotem. Niewykorzystaną część urlopu może przejąć drugi rodzic, jeśli chce i ma do tego prawo.
   
• Jeśli urlop był udzielany „na bieżąco”, wcześniejszy powrót wymaga zgody pracodawcy.

Powracający rodzic ma prawo do swojego stanowiska (lub równorzędnego) oraz wynagrodzenia nie niższego niż przed urlopem. Okres urlopu wlicza się też do stażu pracy. W świadectwie pracy urlop rodzicielski jest odnotowany jako przerwa związana z opieką nad dzieckiem – to standardowa informacja, niestanowiąca zagrożenia dla pracownika.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

czy urlop rodzicielski jest płatny?

Tak, w formie zasiłku z ZUS. Standardowo wynosi 70% średniego wynagrodzenia, po wcześniejszym urlopie macierzyńskim 100%. Można też otrzymać 81,5%, jeśli złoży się wniosek o cały urlop od razu po porodzie.

ile trwa urlop rodzicielski?

Maksymalnie 41 tygodni przy jednym dziecku i 43 przy porodzie mnogim. W przypadku ciężko chorego dziecka – nawet 65–67 tygodni. Jeden z rodziców może wykorzystać do 32 tygodni, reszta przypada drugiemu. Urlop można podzielić na maks. 5 części, najpóźniej do końca roku, w którym dziecko kończy 6 lat.

komu przysługuje urlop?

Przysługuje każdemu rodzicowi – biologicznemu lub adopcyjnemu – zatrudnionemu na umowę o pracę. Oba rodzice dzielą między sobą pulę tygodni, przy czym każdy ma 9 tygodni nieprzenoszalnego urlopu.

czy można pracować podczas urlopu rodzicielskiego?

Tak, do 1/2 etatu u pracodawcy udzielającego urlopu – wtedy urlop proporcjonalnie się wydłuża. Praca u innego pracodawcy lub na umowę cywilnoprawną jest możliwa, jeśli nie koliduje z opieką nad dzieckiem i nie łamie zapisów umowy.

jak złożyć wniosek o urlop?

Wniosek składa się pisemnie lub elektronicznie co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem urlopu. Trzeba podać dane pracownika i dziecka, terminy urlopu oraz dołączyć oświadczenie drugiego rodzica o korzystaniu z urlopu w tym okresie. Pracodawca nie może odmówić prawidłowo złożonego wniosku.