równoważny czas pracy – czym jest? Najważniejsze zasady

System równoważnego czasu pracy to rozwiązanie, które pozwala elastycznie zarządzać godzinami pracy, dostosować je do specyfiki danego zawodu oraz potrzeb pracodawcy i pracowników. Jest szczególnie przydatny w branżach, gdzie zapotrzebowanie na pracę zmienia się w zależności od dnia, tygodnia czy sezonu. Jakie zasady rządzą tym systemem i co warto o nim wiedzieć? Sprawdź!

czym jest równoważny czas pracy?

Równoważny czas pracy to jeden z systemów organizacyjnych, który zakłada możliwość wydłużenia dobowego wymiaru pracy, pod warunkiem że w kolejnej części tygodnia nastąpi odpowiednie skrócenie czasu pracy lub przyznanie dni wolnych. Ostatecznie liczba przepracowanych godzin w okresie rozliczeniowym nie może przekroczyć normy określonej w przepisach.

System ten stosuje się przede wszystkim tam, gdzie obciążenie pracą nie jest stałe, ale zmienia się w zależności od różnych czynników, np. w gastronomii, hotelarstwie, produkcji czy transporcie. Umożliwia on efektywniejsze wykorzystanie czasu pracy, dostosowanie go do aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa i jednocześnie chroni pracowników przed nadmiernym obciążeniem.

Zobacz także: Czym jest praca sezonowa i gdzie można ją podjąć?

jakie są podstawowe zasady równoważnego czasu pracy?

Równoważny system czasu pracy jest regulowany przepisami Kodeksu pracy (art. 135), którego przestrzeganie obowiązuje wszystkich pracodawców zatrudniających na podstawie umowy o pracę oraz ich pracowników. W tym elastycznym podejściu obowiązują więc jasno określone zasady.

przeciętnie 40 godzin tygodniowo

Równoważny system pracy nie oznacza, że pracownik pracuje więcej niż inni zatrudnieni na pełen etat! Maksymalna liczba godzin w tygodniu nadal wynosi przeciętnie 40, ale sposób ich rozłożenia w poszczególnych dniach może się różnić. Oznacza to, że jeśli w niektóre dni pracownik pracuje dłużej, w inne powinien mieć skrócony czas pracy lub otrzymać wolne.

wydłużenie dobowego wymiaru pracy

Standardowy czas pracy w Polsce wynosi 8 godzin na dobę. W systemie równoważnym można go wydłużyć maksymalnie do 12 godzin. W niektórych branżach, takich jak ochrona mienia czy praca przy pilnowaniu obiektów, dopuszczalne jest wydłużenie czasu pracy do 16 godzin, a nawet 24 godzin.

obowiązek odpoczynku

Pracodawca musi zapewnić pracownikowi co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w ciągu doby. Ponadto każdemu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego, obejmującego co najmniej jeden pełny dzień wolny.

okres rozliczeniowy

Aby pracodawca mógł prawidłowo bilansować czas pracy, musi brać pod uwagę okresy rozliczeniowe. Standardowo wynoszą one 1 miesiąc, ale w uzasadnionych przypadkach można je wydłużyć do 3 lub nawet 4 miesięcy. W dłuższym okresie rozliczeniowym łatwiej jest zrównoważyć dni z dłuższym czasem pracy, krótszymi zmianami lub dniami wolnymi.

kiedy można wprowadzić równoważny czas pracy w firmie?

Pracodawca nie może sam zadecydować o wprowadzeniu równoważnego czasu pracy – jego stosowanie wymaga uwzględnienia regulacji prawnych oraz odpowiedniego ujęcia w regulaminie pracy, układzie zbiorowym (tj. porozumieniem między pracodawcą a reprezentacją związkową pracowników) lub w indywidualnej umowie o pracę. Pracownicy powinni być szczegółowo poinformowani o zmianach w harmonogramie.

Warto podkreślić, że wprowadzenie takiego systemu nie może prowadzić do naruszenia praw pracowniczych, w tym prawa do odpoczynku dobowego i tygodniowego. 

zalety i wyzwania systemu równoważnego czasu pracy

Równoważny czas pracy niesie ze sobą zarówno korzyści, jak i pewne wyzwania. Jedną z jego największych zalet jest elastyczność, dzięki której pracodawcy mogą lepiej dostosować grafik pracy do realnych potrzeb firmy. W niektórych zawodach, takich jak gastronomia czy ochrona, pozwala to na uniknięcie konieczności zatrudniania większej liczby pracowników na krótkie zmiany.

Z perspektywy pracownika system ten może oznaczać bardziej przewidywalny grafik i możliwość uzyskania dni wolnych w okresach mniejszego zapotrzebowania na pracę. System ten ma też pewne wady. Przede wszystkim dłuższe zmiany pracy mogą prowadzić do większego zmęczenia fizycznego i psychicznego pracowników. Nieregularny rytm dobowy może zaburzać sen i wpływać negatywnie na zdrowie.

Elastyczny czas pracy może utrudniać planowanie życia prywatnego, spotkań rodzinnych czy zajęć pozazawodowych. Osiągnięcie work-life balance w ramach tego systemu jest sporym wyzwaniem. Nie można też zapominać, że dłuższy czas pracy prowadzi do obniżenia koncentracji, co zwiększa ryzyko popełnienia błędów. Pracodawcy muszą ponadto brać pod uwagę różne preferencje dotyczące czasu pracy, które mogą prowadzić do konfliktów w zespole.

czy pracownik może odmówić pracy w systemie równoważnym?

Jeśli system równoważnego czasu pracy został wprowadzony zgodnie z przepisami i jest uwzględniony w umowie o pracę lub regulaminie pracy, pracownik nie może odmówić wykonywania obowiązków zgodnie z ustalonym grafikiem. Jednak pracodawca ma obowiązek poinformowania pracowników o harmonogramie czasu pracy z odpowiednim wyprzedzeniem.

W sytuacji, gdy pracownik ma uzasadnione zastrzeżenia co do przestrzegania jego praw, np. w zakresie odpoczynku lub liczby przepracowanych godzin, warto zgłosić ten problem do działu kadr lub do Państwowej Inspekcji Pracy.

Przeczytaj także: Pracownik produkcji – jakie są jego zadania? Jakie predyspozycje powinien mieć?

FAQ – najczęściej zadawane pytania

czy równoważny czas pracy to nadgodziny?

W systemie równoważnego czasu pracy samo wydłużenie dobowego wymiaru pracy nie jest równoznaczne z pracą w nadgodzinach, o ile mieści się w przyjętym okresie rozliczeniowym i zostanie zrównoważone krótszymi dniami pracy lub dniami wolnymi. Nadgodziny występują dopiero wtedy, gdy w okresie rozliczeniowym przekroczona zostanie przeciętna norma tygodniowa czasu pracy lub gdy pracownik jest zobowiązany do pracy ponad ustalone w harmonogramie godziny.

czy każdy pracownik może pracować w systemie równoważnym?

Nie, nie każdy pracownik może pracować w systemie równoważnym. Przeciwwskazaniem są m.in.: ciąża, karmienie piersią, niepełnosprawność, choroby przewlekłe.

jaki system przerw obowiązuje w równoważnym czasie pracy?

Jeśli pracownik pracuje co najmniej 6 godzin na dobę, przysługuje mu przerwa na posiłek, która trwa co najmniej 15 minut. W niektórych sytuacjach, np. w pracy w szczególnie uciążliwych warunkach, mogą przysługiwać dodatkowe przerwy, wyznaczone przez pracodawcę.

w jakich branżach stosuje się równoważny czas pracy?

System ten jest często wykorzystywany w branżach o zmiennym zapotrzebowaniu na pracę, takich jak gastronomia, hotelarstwo, produkcja, ochrona osób i mienia, handel oraz transport. Dzięki niemu pracodawcy mogą lepiej dostosować grafik pracy do rzeczywistych potrzeb biznesowych.