Stosunek pracy - definicja w Kodeksie pracy

Stosunek pracy jest podstawą każdego zatrudnienia w Polsce. W kontekście Kodeksu pracy stanowi on fundament dla wszelkich praw i obowiązków, które wynikają z relacji pracodawca – pracownik. Sprawdź, co mówi definicja – czym dokładnie jest stosunek pracy, jakie ma cechy oraz jakie prawa wiążą się z tym statusem!

Definicja stosunku pracy w Kodeksie pracy

Definicję stosunku pracy znajdziesz w art. 22 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.

Opis ten jest dość ogólny, ale zawiera wszystkie elementy niezbędne do zrozumienia podstawowego charakteru stosunku prawnego, o którym tu mowa. W praktyce stosunek pracy jest relacją, która wiąże pracownika i pracodawcę poprzez wzajemne prawa i obowiązki, gdzie szczególne znaczenie ma podporządkowanie pracownika pracodawcy, wykonywanie pracy w określonym czasie i miejscu oraz obowiązek wypłaty wynagrodzenia za powierzone zadania.

Czym jest stosunek pracy?

Stosunek pracy to stosunek cywilnoprawny, który nawiązywany jest pomiędzy pracodawcą a pracownikiem na mocy umowy o pracę. Zgodnie z przedstawioną definicją Kodeksu pracy, jest to relacja, w której pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy na rzecz pracodawcy w określonym czasie i miejscu, a pracodawca zobowiązuje się do wypłacenia wynagrodzenia za tę pracę. Podstawą nawiązania stosunku pracy zawsze jest umowa, która może przyjąć różne formy: umowy o pracę na czas nieokreślony, na czas określony, na okres próbny na zastępstwo. Nie dotyczy to innych form zatrudnienia, takich jak cywilnoprawne (np. umowa zlecenie czy umowa o dzieło).

Stosunek pracy stanowi więc podstawę prawa pracy i reguluje wszelkie kwestie związane z obowiązkami pracodawcy i prawami pracownika.

Cechy stosunku pracy

Stosunek pracy ma pewne cechy, które są wyraźnie określone przez Kodeks pracy:

wykonywanie pracy osobiście – pracownik musi wykonywać pracę osobiście, nie może zlecić jej innym osobom;
podporządkowanie się pracodawcy – praca musi być świadczona pod kierownictwem pracodawcy, co oznacza konieczność podporządkowania się jego poleceniom w zakresie wykonywanych obowiązków;
ustalony czas pracy oraz miejsce pracy – czas i miejsce pracy są określone, choć w zależności od rodzaju pracy mogą występować wyjątki;
wynagrodzenie za pracę – pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia wynagrodzenia za wykonaną pracę, które jest ustalane w umowie o pracę i musi być zgodne z przepisami dotyczącymi minimalnego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym.

Przeczytaj też: Umowa na czas określony a ciąża – o czym należy wiedzieć?

Formy stosunku pracy

Kodeks pracy przewiduje kilka form zatrudnienia, które różnią się w zależności od rodzaju umowy zawieranej między pracownikiem a pracodawcą. Najczęściej spotykanymi formami stosunku pracy są umowy o pracę na czas nieokreślony, na czas określony oraz na okres próbny. Każda z nich ma swoje specyficzne cechy i zastosowanie, a ich wybór zależy od potrzeb pracodawcy i sytuacji pracownika.

Umowa o pracę na czas nieokreślony jest najczęściej wybieraną formą zatrudnienia, która zapewnia stabilność, długoterminowe zobowiązania obu stron, a także szeroki zakres ochrony. Z kolei umowa na czas określony może być stosowana np. w związku z realizacją konkretnego projektu. W tym przypadku pracodawca określa dokładny moment jej wygaśnięcia. W art. 251 Kodeksu pracy podkreślono, że liczba umów w takiej formie nie może przekraczać 3, a czas łączny zatrudnienia na takiej podstawie to maksymalnie 33 miesiące. Po ich upływie pracownik powinien zostać zatrudniony na czas nieokreślony.

Umowa na okres próbny jest zazwyczaj zawierana na czas krótszy (nie dłuższy niż 3 miesiące) i służy ocenie kwalifikacji pracownika. Jeśli pracownik sprawdzi się na swoim stanowisku, może dostać kolejną umowę; najczęściej jest to wówczas umowa na czas nieokreślony.

Prawa i obowiązki stron stosunku pracy

Stosunek pracy wiąże się z szeregiem praw i obowiązków zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika. Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia odpowiednich warunków pracy, przestrzegania przepisów BHP, wypłacania wynagrodzenia w ustalonym terminie oraz zapewnienia innych świadczeń, takich jak urlop wypoczynkowy. Z kolei pracownik ma obowiązek sumiennie wykonywać swoją pracę, przestrzegać regulaminu pracy oraz poleceń przełożonych, a także dbać o bezpieczeństwo swoje i innych pracowników.

Stosunek pracy chroni pracownika przed niesprawiedliwym traktowaniem czy wypowiedzeniem umowy o pracę bez uzasadnionej przyczyny. Przepisy Kodeksu pracy zapewniają pracownikowi prawo do ochrony przed zwolnieniem, a w przypadku rozwiązania umowy pracownikowi przysługują odpowiednie odszkodowania lub świadczenia, jeśli zwolnienie odbyło się niezgodnie z przepisami.

Sprawdź także: Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron – co warto wiedzieć?

Rozwiązanie stosunku pracy

Rozwiązanie stosunku pracy jest procesem, który może odbywać się na kilka sposobów. Zgodnie z Kodeksem pracy można załatwić to na mocy porozumienia stron, poprzez wypowiedzenie umowy o pracę przez jedną ze stron lub przez rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia (np. w przypadku poważnego naruszenia obowiązków przez pracownika). Warto pamiętać, że rozwiązanie stosunku pracy musi odbywać się zgodnie z określonymi procedurami, a każda strona ma określone prawa i obowiązki związane z zakończeniem zatrudnienia.

Pracodawca – rozwiązując umowę o pracę – musi przestrzegać przepisów dotyczących wypowiedzenia, które zależą od długości zatrudnienia. Z kolei pracownik ma prawo do wypowiedzenia umowy, jednak także musi zachować odpowiedni okres wypowiedzenia. W przypadku zatrudnienia krótszego niż 6 miesięcy okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie. Jeżeli zatrudnienie trwało dłużej niż 6 miesięcy, wypowiedzenie to 1 miesiąc, a po 3 latach – 3 miesiące, w trakcie których przysługuje normalne wynagrodzenie.

Podsumowując, definicja zawarta w Kodeksie pracy stanowi fundament dla określenia wzajemnych praw i obowiązków pracownika oraz pracodawcy. Elementy, takie jak osobiste świadczenie pracy, podporządkowanie pracodawcy oraz ustalony czas i miejsce pracy, pozwalają bez problemu odróżnić stosunek pracy od innych form współpracy. Zrozumienie tej definicji jest niezbędne, aby prawidłowo stosować przepisy prawa pracy i dbać o sprawiedliwość oraz przejrzystość w relacjach zawodowych.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Co to jest podstawa prawna stosunku pracy?

Podstawą prawną stosunku pracy w Polsce jest Kodeks pracy, który reguluje kwestie związane z zawieraniem, wykonywaniem i rozwiązywaniem umów o pracę. Kodeks pracy określa także prawa i obowiązki pracodawców oraz pracowników, zapewnia równocześnie ochronę praw pracowniczych.

Czy stosunek pracy dotyczy tylko umów na czas nieokreślony?

Nie, stosunek pracy dotyczy wszystkich form umów o pracę, niezależnie od tego, czy są one na czas określony, nieokreślony, czy też na okres próbny. Wszystkie te umowy wiążą się z przestrzeganiem przepisów Kodeksu pracy i zapewniają pracownikowi określone prawa.

Jakie prawa przysługują pracownikowi w stosunku pracy?

Pracownikowi w stosunku pracy przysługują liczne prawa, w tym:

prawo do wynagrodzenia za pracę,
prawo do urlopu wypoczynkowego,
prawo do ochrony przed nieuzasadnionym rozwiązaniem umowy,
prawo do bezpiecznych warunków pracy zgodnych z przepisami BHP.

Dodatkowo pracownik ma prawo do ochrony prywatności i poszanowania godności osobistej w miejscu pracy.

Czy umowa o pracę może być zawarta ustnie?

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Choć zawarcie jej w formie ustnej jest możliwe, brak pisemnej wersji może spowodować trudności dowodowe w razie sporu między pracownikiem a pracodawcą. Warto więc zadbać o to, aby dokument był sporządzony na piśmie i zawierał szczegółowe warunki zatrudnienia.

Jakie są konsekwencje braku stosowania przepisów dotyczących stosunku pracy?

Naruszenie przepisów Kodeksu pracy przez pracodawcę może skutkować poważnymi konsekwencjami, w tym obowiązkiem wypłacenia pracownikowi odszkodowania lub innych świadczeń. W przypadku nieprzestrzegania praw pracowniczych pracodawca może zostać ukarany grzywną lub innymi sankcjami administracyjnymi. Z kolei pracownik – jeśli uważa, że jego prawa zostały naruszone – może dochodzić swoich roszczeń przed sądem pracy.